Analizujemy działania przewidziane w Strategii Dochodów Kraju do 2030 roku i ich wpływ na Ukraińców i ukraińską gospodarkę.
Ukraina zrealizowała ostatnie z bieżących zadań w ramach obecnego programu współpracy z MFW: rząd zatwierdził Strategię dochodów państwa na lata 2024-2030. Ministerstwo Finansów opublikowało ten dokument dzień wcześniej. Strategia ma na celu zwiększenie dochodów własnych kraju poprzez zmniejszenie uzależnienia od pomocy zewnętrznej. Zdecydowano się osiągnąć ten cel nie poprzez podwyżkę podatków, ale poprzez usprawnienie ich administrowania, eliminowanie nieuzasadnionych świadczeń, ograniczanie liczby wyjątków od ogólnych reguł fiskalnych, minimalizowanie możliwości stosowania „schematów” uchylania się od opodatkowania i minimalizacji podatków oraz unikanie korupcji w wyniku depersonalizacji danych o płatnikach. Wszystko to razem powinno nie tylko wzmocnić potencjał fiskalny państwa, ale także przyspieszyć dostosowanie naszego prawodawstwa podatkowego i celnego do standardów UE oraz pobudzić powojenne ożywienie i wzrost gospodarczy.
NOWY KODEKS CELNY, DIGITALIZACJA I WYDZIELENIE INFORMACJI PODATKOWEJ
Prawie połowa dość obszernego dokumentu (w sumie prawie 150 stron) poświęcona jest przyszłej odnowie Służby Podatkowej i Celnej oraz zmianom w podejściu do kształtowania polityki celnej i podatkowej. Właściwie do czasu zmiany przez władze fiskalne podejścia do bieżącego podejmowania decyzji według własnego uznania, w szczególności w sprawach karania lub ułaskawiania według własnego uznania, wdrożenie innych środków przewidzianych w dokumencie, w tym szeregu niepopularnych , nie rozpocznie się – zapewnia Ministerstwo Finansów.
Oznacza to, że przede wszystkim ograniczą ingerencję administratorów w działalność gospodarczą poprzez konsolidację danych i przejście na pracę z informacjami zanonimizowanymi, gdy urzędnicy skarbowi nie będą mieli bezpośredniego dostępu do danych osobowych i rejestrowych płatnika, ukrytych za kodami cyfrowymi w rejestrach. W praktyce: jeśli urzędnik skarbowy wykryje nieprawidłowości w pracy przedsiębiorstwa, którego raportowanie widnieje pod kodem 313233, nie będzie w stanie zidentyfikować tego biznesu, aby np. zadzwonić do jego właściciela i zaproponować „za opłatą” zmniejszenie obowiązek podatkowy, unieważnić lub zminimalizować nałożone kary pieniężne lub przede wszystkim zwrócić mu podatek VAT.
Ministerstwo Finansów uważa, że wzmocni to zaufanie do państwa i dopiero wtedy możliwa będzie zmiana polityki podatkowej i celnej w oparciu o zaktualizowane wymagania dotyczące wydajności pracowników tych organów. Ogółem Strategia przewiduje kilkadziesiąt różnych działań technologicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie korupcji w organach celno-skarbowych.
Jednocześnie Służba Celna będzie miała prawo angażować się w operacyjne działania dochodzeniowe i prowadzić dochodzenia przygotowawcze w sprawach dotyczących przemytu, w przypadku których decyzja o kryminalizacji została już podjęta i uzgodniona przez prezydenta.
Rok 2024, pomimo kontynuacji wojny, powinien być decydujący dla przygotowania przewrotów instytucjonalnych. Etapowa realizacja pozostałych kluczowych reform w ramach realizacji Krajowej Strategii przewidziana jest na lata 2025-2027. Natomiast część innowacji – np. rewizja uproszczonego systemu podatkowego i wprowadzenie progresywnej skali opodatkowania dochodów osobistych – określa się jako działania długoterminowe. Więcej na ten temat.
ZMIANY DLA OBYWATELI: PROGRESYWNA SKALA PITÓW I POWIĄZANIE PODATKU OD NIERUCHOMOŚCI Z JEGO WARTOŚCIĄ RYNKOWĄ
Oczekuje się, że przeciętna płaca w kraju będzie rosła rocznie o 4-5 tys. hrywien: w przyszłym roku 21 809 hrywien, w 2025 25 732, w 2026 30 260 hrywien. Planowane są więc zmiany w opodatkowaniu wynagrodzeń i innych dochodów obywateli.
Główną propozycją jest powrót do progresywnej skali podatkowej. Parametry i szczegółowe stawki zostaną ustalone odrębnie, w zależności od warunków reformy. Chodzi o eliminowanie nadużyć w zatrudnieniu i zwiększanie dochodów budżetu.
Przypomnijmy, że podatek dochodowy od osób fizycznych wynosi 18% i obowiązuje od 2016 roku. Został on wprowadzony ze względu na niemożność ówczesnego skutecznego kontrolowania realnych dochodów obywateli. Ponadto dzisiaj stało się już oczywiste, że wielu przedsiębiorców nadużywa faktu, że wybierają dla swoich pracowników status osoby samozatrudnionej (SPE), zamiast zawierać z nimi standardową umowę o pracę. Między innymi ze względu na niską (5%) stawkę opodatkowania dochodów osobistych w ramach OSM w porównaniu do stawki podatku dochodowego od osób fizycznych wynoszącej 18% i obowiązku wojskowego wynoszącego 1,5% dla pracownika.
Proponuje się również zróżnicowane podejście do opodatkowania nieruchomości.
Przed wojną państwo uzyskiwało z tego podatku jedynie 8,7% ogółu wpływów z podatków i opłat lokalnych, czyli 2,2% ogółu wpływów podatkowych do budżetów lokalnych. Tak niewielkie dochody tłumaczy się faktem, że obecny system opodatkowania nieruchomości jest nieco niesprawiedliwy – opiera się na powierzchni nieruchomości w oparciu o płacę minimalną. Jednocześnie właściciele płacą tę samą kwotę podatku, niezależnie od lokalizacji tego typu obiektów – czy jest to luksusowa nieruchomość w centrum miasta, czy też coś zlokalizowanego na obrzeżach miast lub na wsiach.
Dlatego autorzy Strategii uważają, że sprawiedliwiej jest płacić podatki, biorąc pod uwagę szacunkową wartość nieruchomości. Ale w tym celu nadal będziemy musieli opracować metodologię jego oceny. Zatem wprowadzenie zróżnicowanej skali opodatkowania nieruchomości nie jest sprawą szybką.
ZMIANY DLA BIZNESU: ANULOWANIE KORZYŚCI I OBNIŻENIE LICZBY „PROSTYCH” PODATKOWYCH
Kilka rozdziałów Krajowej Strategii Dochodowej poświęconych jest zmianom w opodatkowaniu działalności gospodarczej. Nacisk położony jest na ujednolicenie podejść do opodatkowania i minimalizację wyjątków od zasad ogólnych. W szczególności w zakresie udzielania świadczeń.
Jako argument za ich zniesieniem autorzy przytaczają statystyki, według których w pierwszej połowie 2023 roku budżet państwa stracił z tytułu ulg podatkowych 57,5 mld hrywien. A za cały ubiegły rok – 76,3 miliarda. Największy udział przypada na świadczenia z tytułu podatku VAT (ponad 65%). Ponad 30% bramek dotyczy ulg w podatku od nieruchomości. Państwo traci do 3 miliardów hrywien rocznie z tytułu ulg w podatku dochodowym.
Atakowany jest także uproszczony system podatkowy, gdyż uznano, że przedsiębiorcy nadmiernie go nadużywają. Strategia zakłada stopniowe ograniczanie liczby ukraińskich „ludzi uproszczonych”.
Inaczej będą zmiany dla osób prawnych i przedsiębiorców indywidualnych działających w uproszczonym systemie podatkowym.
1. Osoby prawne na ogół stracą możliwość pracy z taką ulgą podatkową. Jednak proces ich powrotu do „normalnych” warunków podatkowych będzie przebiegał stopniowo. W ciągu trzech lat, począwszy od 2025 r., stawki podatku dochodowego będą stopniowo wzrastać do 18%.
2. Przedsiębiorcy indywidualni z grup 2 i 3 „uproszczonych” zostaną połączeni w jedną grupę. Stawki podatku będą uzależnione od rodzaju prowadzonej działalności i będą wynosić od 3% (obrót towarami konsumpcyjnymi) do 17% (dla niektórych usług). Jednak to nie wszystko. W dłuższej perspektywie planowane jest podwyższenie stawek, aby stymulować przechodzenie przedsiębiorców do wspólnego systemu podatkowego.
3. Obowiązywać będzie zasada obowiązkowego RPO (klasycznego lub programowego).
4. Zniesione zostaną wyjątki dotyczące dokumentów potwierdzających pochodzenie towarów, co powinno zminimalizować sprzedaż towarów przemycanych i podrabianych.
5. Księgowość stanie się obowiązkowa, co dla wielu indywidualnych przedsiębiorców jest nieprzyjemną wiadomością. Dobra wiadomość jest taka, że księgowość zostanie maksymalnie uproszczona, aby zminimalizować koszty jej utrzymania.
6. Przedsiębiorcy indywidualni z I grupy w przyszłości nie będą płacić stałej składki, jak obecnie, ale podatek od osiąganego dochodu. W związku z tym również w tym przypadku wzmacnia się znaczenie i rola rachunkowości i sprawozdawczości.
7. 4 grupy planują rozszerzenie podstawy opodatkowania rolników indywidualnych, począwszy od opodatkowania opartego na wycenie gruntów.
8. Ale już niedługo rejestracja i zamknięcie działalności gospodarczej będzie możliwe bez żadnych problemów: procedura jest automatyczna i wiąże się z otwarciem lub zamknięciem konta firmowego w banku. W przypadku osób fizycznych nie jest wymagana odrębna rejestracja podmiotu gospodarczego. Natomiast pieniądze otrzymane przez przedsiębiorcę na inne rachunki będą podlegały opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach ogólnych.
„Już w 2021 roku na podstawie badania ilościowego waluty uproszczonej przygotowaliśmy notatkę, w której w celu ograniczenia nadużyć SSO zalecaliśmy obowiązkowy podatek VAT w obrocie walutą uproszczoną, reorientację grup 1-2 na małych przedsiębiorców w określonych rodzajów działalności i pełnej fiskalizacji III grupy. Kroki z Krajowej Strategii są szersze, a miejscami trudniejsze, czasem „diabeł” może tkwić w szczegółach (przede wszystkim w zróżnicowanych stawkach, progu VAT, a także kontroli podatkowej ze względu na salda rachunków bankowych), ale ogólnie są to kroki we właściwym kierunku. W stronę „uproszczonego systemu”, który daje wolność i możliwości rozwoju naprawdę małym przedsiębiorstwom i odcina dopływ „schematyzmu” zakłócającego otoczenie konkurencyjne w kraju” – komentuje Yuri Gaidai, starszy ekonomista w Centrum Strategii Gospodarczej.
Choć w komentarzach do jego przesłania, a także pod innymi publikacjami tematycznymi na portalach społecznościowych, znajdziemy sporo krytyki dokumentu szczególnie pod kątem współpracy państwa z indywidualnymi przedsiębiorcami. Wielu uważa, że eliminowanie świadczeń podczas powojennej odbudowy jest niewłaściwe. Przecież preferencyjne warunki są często bodaj główną zachętą do rozwoju gospodarczego… Jednym słowem – i nie idźcie do wróżek – te zmiany proponowane przez Strategię Dochodu Narodowego w procesie realizacji spowodują niejedna zawziętość debata. Zatem Ukrinform na pewno powróci do tego tematu.
Dość krytycznie odbierane są także propozycje dostosowania podatku VAT do prawodawstwa UE oraz zniesienia stawek obniżonych i świadczeń, których nie przewidują odpowiednie dyrektywy UE. Ale. Pamiętajmy, że to kroki na przyszłość, które zaczną się realizować nie wcześniej niż rok, dwa po zakończeniu wojny. Dotyczy to także zamierzeń podniesienia akcyzy na paliwa, napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe do poziomu stawek minimalnych w UE.
Zatem przed Ukrainą stoją trudne praktyczne prace związane z wdrażaniem Krajowej Strategii Dochodowej. I oczywiście aktywna dyskusja publiczna i ekspercka na temat dokumentu. Ponadto sama Strategia przewiduje koordynację poszczególnych parametrów przewidywanych zmian, w tym stawek i terminów zmian poszczególnych podatków. Jednocześnie należy wziąć pod uwagę główną siłę wyższą – niepewność co do czasu trwania wojny, od której zależą zarówno wskaźniki makrofinansowe, jak i inne ważne wskaźniki określające „próg”, od którego rozpoczną się reformy przewidziane w Narodowej Strategii Będzie zależeć.
Władysław Obuch , Kijów
